# Giriş > [!attention] Risk > Risk kavramı, temelde finansal kayıplar olarak tanımlanan ve işletmelerin, yatırımcıların veya bireylerin karşılaşabileceği maddi değer kayıplarını ifade eder; bununla birlikte, çevresel faktörlerin etkisiyle belirlenen hedeflere ulaşamama ihtimali ve bir değişkenin beklenen değerinden sapması olarak da kendini gösterebilir. > > Bu temel tanımlamaları daha geniş bir çerçevede ele aldığımızda risk, özellikle finansal değişkenlerin olumsuz şekilde beklenenden rastgele sapmaları olarak karşımıza çıkar ve bu sapmalar, yatırım kararlarından iş stratejilerine, operasyonel süreçlerden uzun vadeli planlamalara kadar birçok alanda öngörülemeyen sonuçlara yol açabilir. Stokastik (rastlantısal) belirsizlik içeren sapmalar risk kavramının özünü oluşturur; bir değişkenin beklenen değerinden sapması ancak rastlantısal bir sürecin sonucu olduğunda risk olarak nitelendirilir. Bu bağlamda, finansal değişkenlerin beklenenden sapmaları ve çevresel faktörlerin öngörülemeyen etkileri, gerçek risk unsurlarını temsil eder. Öte yandan, deterministik yani önceden belirlenmiş ve kesin olan durumlar - örneğin ay sonunda ödenecek kira gibi - bir plan veya taahhüt niteliği taşır ve risk kategorisinde değerlendirilmez; çünkü burada belirsizlik ve rastlantısallık yoktur, dolayısıyla risk yönetimi gerektiren bir durum söz konusu değildir. Risk kavramının bu şekilde net olarak ayrıştırılması, etkin risk yönetimi stratejilerinin geliştirilmesi için temel oluşturur. Finansal olanlar dışındaki riskleri derse konu etmeyeceğiz. Stratejik ya da temel riskleri (ör. _Müslüman mahallesinde salyangoz satma gibi bir işletme kararı_) finansal sonuçlara yol açsalar da finansal riskler kapsamında incelemeyeceğiz. #### Risk Yönetimi **Risk yönetimi**, sistematik bir yaklaşımla öncelikle potansiyel risklerin tespit edilmesi ve bu risklerin büyüklüğünün, etkilerinin ve gerçekleşme olasılıklarının ölçülmesiyle başlayan dinamik bir süreçtir. Bu süreçte belirlenen risklere karşı uygun aksiyonların alınması, örneğin riskin azaltılması, transfer edilmesi veya kabul edilmesi gibi stratejik kararların uygulanması kritik önem taşır. Bu döngüsel sürecin en önemli aşamalarından biri, alınan aksiyonların sonuçlarının sürekli olarak ölçülmesi ve değerlendirilmesidir; bu değerlendirmeler ışığında risk yönetimi stratejileri güncellenir, yeni riskler tespit edilir ve süreç kendini yenileyerek devam eder. Bu şekilde organizasyonlar, değişen koşullara ve yeni ortaya çıkan risklere karşı _proaktif_ bir yaklaşım sergilemiş olurlar. #### Riskin Özellikleri - **Rastgele (stokastik)**: Risk ancak deterministik olmayan, yani önceden kesin olarak belirlenemeyen ve rastlantısal süreçlerden kaynaklanan sapmaları ifade eder. - **Olumsuz (şans/risk)**: Beklenen değerden olumlu sapmalar genelde "şans" (ya da talih) olarak nitelendirilirken, risk kavramı yalnızca olumsuz sapmaları kapsar. - **Finansal**: Risk yönetiminde odak noktası finansal kayıplar olmakla birlikte, operasyonel veya stratejik riskler gibi finansal olmayan riskler de dolaylı olarak finansal etkilere yol açabilir. - **(Umuyoruz ki) Ölçülebilir**: Etkin bir risk yönetimi için risklerin sayısal olarak ölçülebilir olması veya en azından ölçülebilir parametrelere dönüştürülebilmesi gerekir. # Bankacılık ve İşlevleri 1. **Tasarrufların Toplanması**: Bankalar, bireylerin ve işletmelerin tasarruflarını toplar ve bu fonları güvenli bir şekilde muhafaza eder. Bu, ekonomik büyüme için gerekli olan sermaye birikimini sağlar. 2. **Kredi Verme**: Bankalar, topladıkları mevduatları kredi olarak bireylere, işletmelere ve hükümetlere verir. Bu krediler, tüketim ve yatırım harcamalarını finanse ederek ekonomik aktiviteyi destekler. Kaynak kullanımını iyileştirebilirler. 3. **Ödeme Sistemleri**: Bankalar, ödeme sistemlerinin etkin çalışmasını sağlar. Çekler, kredi kartları, havaleler ve elektronik fon transferleri gibi çeşitli ödeme araçları sunarlar. 4. **Para Politikası Aracı**: Merkez bankaları, para politikalarını uygularken bankacılık sistemini kullanır. Bankalar, zorunlu karşılık oranları ve merkez bankası faiz oranları gibi araçlar üzerinden para arzını etkileyebilir. Kaydi para mekanizmasıyla para yaratabilirler. 5. **Danışmanlık Hizmetleri**: Bankalar, bireylere ve işletmelere yatırım, finansal planlama ve diğer konularda danışmanlık hizmetleri sunar. 6. **Dış Ticaretin Finansmanı**: Bankalar, ihracat ve ithalat işlemlerinin finansmanını sağlayarak dış ticaretin kolaylaşmasına katkıda bulunur. Bankalar, çeşitli finansal ürünler sunarak müşterilerinin bireysel bazda da risklerini yönetmelerine yardımcı olur. Sigorta, türev ürünler ve diğer risk yönetimi araçları bu kapsamda değerlendirilebilir. ## Banka Türleri 1. **Ticari Bankalar**: Bireylere ve işletmelere günlük bankacılık hizmetleri sunan bankalardır. Mevduat kabul eder, kredi verir ve ödeme hizmetleri sağlarlar. 2. **Yatırım Bankaları**: Şirketlere ve hükümetlere sermaye piyasalarında fon sağlama, birleşme ve satın alma işlemleri gibi hizmetler sunar. Genellikle bireysel müşterilere hizmet vermezler. Belirli alanlarda uzmanlaşabilirler. 3. **Kalkınma Bankaları**: Ekonomik kalkınmayı desteklemek amacıyla uzun vadeli projelere finansman sağlayan bankalardır. Özellikle altyapı projeleri ve sanayi yatırımlarını desteklerler. 4. **Katılım Bankaları**: Faizsiz bankacılık prensiplerine göre çalışan bankalardır. Kar-zarar ortaklığı, kira sertifikaları gibi İslami finansman yöntemleri kullanırlar. 5. **Merkez Bankaları**: Ülkenin para politikasını yöneten, para arzını kontrol eden ve bankacılık sisteminin istikrarını sağlayan devlet kurumlarıdır. Türkiye'de bu rolü Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası üstlenir. 6. **Tasarruf Bankaları**: Bireylerin tasarruflarını teşvik eden ve bu tasarrufları kredi olarak sunan bankalardır. Genellikle konut kredileri gibi uzun vadeli krediler sağlarlar. 7. **Kooperatif Bankaları**: Üyeleri tarafından kurulan ve yönetilen bankalardır. Üyelerine uygun şartlarda kredi ve diğer finansal hizmetler sunarlar. 8. **Offshore Bankalar**: Genellikle düşük vergi avantajları sunan yurt dışı merkezlerde faaliyet gösteren bankalardır. Uluslararası müşterilere hizmet verirler. Farklı ülkeler farklı düzenleme yapılarıyla bankaların işleyini belirleyebilir. Bankalar yapısından bağımsız olarak belirli sektörlerde uzmanlaşabilir; _Emlak Bankası, Halkbank, Ziraat Bankası, Sümerbank…_ ## Neden Bankacılıkta Risk Yönetimi? Risk yönetimi, şirketler için hisse değerini sürdürülebilir kılmak veya yükseltmek amacıyla uygulanırken, finansal kurumlar ve özellikle bankalar için hem kendi finansal sağlamlıklarını korumak hem de mevduat sahiplerinin haklarını güvence altına almak için yasal bir zorunluluk olarak karşımıza çıkar. Şirketler risk yönetimini rekabet avantajı ve değer yaratma aracı olarak kullanırken, bankalar sermaye yeterliliği, likidite ve kredi riski gibi düzenleyici gereksinimleri karşılamak zorundadır. Bu iki yaklaşım, risklerin tespit edilmesi, ölçülmesi ve yönetilmesi açısından benzer metodolojiler kullansa da, bankaların risk yönetimi daha sıkı düzenlemelere tabi olup, sistemik risk nedeniyle tüm finansal sistemi etkileme potansiyeli taşıdığından, çok daha kapsamlı ve katı kurallara bağlıdır. Bankalar için risk yönetimi sadece karlılık ve sürdürülebilirlik değil, aynı zamanda finansal sistemin istikrarı için de kritik öneme sahiptir. Risk yönetimi, kuruluşun en üst düzey yönetim organı (Yönetim Kurulu) ve üst düzey yönetim tarafından sahiplenilen, merkezi bir yapı altında yönetilmesi gereken stratejik bir süreçtir. Bu sorumluluk alt birimlere veya dış kaynaklara devredilemez, çünkü risk yönetimi kurumun tüm faaliyetlerini ve stratejik kararlarını etkileyen bütüncül bir yaklaşım gerektirir. Merkezi otorite, kuruluşun risk iştahını belirler, risk politikalarını oluşturur ve tüm birimlerin bu politikalara uyumunu gözetir; bu süreçte her bir birimin kendi alanındaki riskleri yönetme sorumluluğu olsa da, nihai sorumluluk ve karar alma yetkisi her zaman merkezi otoritede kalır. Bu yapı, tutarlı bir risk yönetimi stratejisinin uygulanmasını ve kurumsal hedeflerle risk yönetiminin uyumlu olmasını sağlar. ![[RYTemeller.png]]Prensipler, organizasyonun risk yönetimi çerçevesi ve süreçleri oluşturulurken dikkate alınması gereken esaslardır. Çerçeve, risk yönetiminin, organizasyonun önemli aktivite ve fonksiyonlarını içerisine nasıl entegre edeceğini açıklamaktadır. Süreç ise risk yönetimi safhalarını içermektedir. [^1] Bankaların finansal performasının iyileşmesi ve bankaların karşılanması mümkün olmayan zararlarla yüzleşmesinin engellenmesi bankacılıkta risk yönetiminin temellerini oluşturur. ## Bankacılıkta Riskler Riskler belirli başlıklar altında gruplanabilir.[^1] ![[BankRisklerTemeller.png]] ### Finansal Riskler - **Kredi Riski:** Borçlunun yükümlülüklerini yerine getirememe riskidir. Bir bankanın verdiği kredinin geri ödenmemesi durumu bu riski oluşturur. - **Ülke Riski:** Bir ülkenin ekonomik veya politik durumlarından kaynaklanan risklerdir. Örneğin, siyasi istikrarsızlık nedeniyle borçların ödenememesi gibi. - **Transfer Riski:** Döviz transferlerinin kısıtlanması riskidir. Döviz kontrolleri nedeniyle para transferlerinin yapılamaması buna örnektir. - **Yoğunlaşma Riski:** Belirli bir sektöre veya müşteriye aşırı bağlı olma riskidir. Örneğin, bir bankanın sadece inşaat sektörüne kredi vermesi. - **Temerrüt Riski:** Borçlunun borcunu ödeyememe riskidir. Bir müşterinin kredi taksitlerini ödeyememesi bu duruma örnektir. - **Karşı Taraf Kredi Riski:** İşlem yapılan tarafın yükümlülüklerini yerine getirememe riskidir. Örneğin, bir ticari ortağın sözleşme şartlarını ihlal etmesi. - **Piyasa Riski:** Piyasa fiyatlarındaki dalgalanmalardan kaynaklanan risklerdir. Döviz kurlarındaki değişimler bu riski artırabilir. - **Sistematik (Sistemik) Risk:** Tüm piyasayı etkileyen genel risklerdir. Küresel ekonomik krizler bu tür risklere örnektir. - **Spesifik Risk:** Belirli bir yatırım veya varlığa özgü risklerdir. Bir şirketin iflas etmesi örnek olarak gösterilebilir. - **Kur Riski:** Döviz kurlarındaki dalgalanmalar nedeniyle oluşan risktir. İthalat yapan bir şirketin maliyetlerinin artması buna örnektir. - **Likidite Riski:** Varlıkların hızla nakde çevrilememesi veya fonlama sıkıntısı yaşanması riskidir. Bir bankanın acil nakit ihtiyacını karşılayamaması gibi durumlarda oluşabilir. - **Faiz Oranı Riski:** Faiz oranlarındaki değişimlerin finansal pozisyonları olumsuz etkileme riskidir. Örneğin faiz oranlarının yükselmesiyle kredi maliyetlerinin artması bu riski doğurur. ### Faaliyet Riskleri - **Operasyonel Riskler:** İş süreçlerinde hatalar, sistem arızaları veya insan kaynaklı hatalardan kaynaklanan risklerdir. Bir bankanın bilgi sistemlerinde yaşanan kesintiler buna örnektir. ### Genel İş Riskleri - **Stratejik Riskler:** Yanlış stratejik kararlar veya iş modelinin yetersiz kalması durumunda ortaya çıkan risklerdir. Yanlış bir pazara giriş kararı bu riski oluşturabilir. - **İtibar Riski:** Kurumun itibarının zedelenmesi sonucu müşteri güveninin azalması riskidir. Bir bankanın skandala karışması itibar riskine örnektir. - **Sistemik Risk:** Finansal sistemin genelinde ortaya çıkan ve tüm piyasaları etkileyebilecek risklerdir. Büyük bir bankanın iflası tüm sistemi etkileyebilir. ### Alım-Satım Hesapları - **Alım-Satım Hesabı Riskleri:** Piyasa fiyatlarındaki dalgalanmalardan kaynaklanan risklerdir. Örneğin hisse senedi fiyatlarındaki ani düşüşler bu riski artırabilir. ### Bankacılık Hesapları - **Bankacılık Hesabı Riskleri:** Bankacılık faaliyetleri sırasında karşılaşılan çeşitli risklerdir. Mevduat faiz oranlarının düşmesi bu tür bir riski temsil edebilir. ### Aktif-Pasif Riskleri - **Aktif-Pasif Riskleri:** Varlık ve yükümlülüklerin yönetilmesi sırasında karşılaşılan faiz oranı ve likidite riskleridir. Bankanın kısa vadeli borçlarını uzun vadeli alacaklarla finanse etmesi bu duruma örnektir. # Oran (Rasyolar) Bir oran, bir büyüklüğün başka bir büyüklüğe göre matematiksel ifadesidir. Finansal hesaplar arasında ve değişkenler arasında beklenen ilişkiler arasında, bir noktadan başka bir noktaya kadar birçok ilişki vardır. Oranlar, riskin aşağıdaki alanlarındaki ilişkileri ifade etmenin yararlı bir yolu olduğu için sıkça karşılacağız.[^2] - **Faaliyet (operasyonel verimlilik)**: Bir şirket/bankanın mevcut varlıkları, borçları, cirosu ve uzun vadeli varlıklar ile ölçülen tüm varlıklarını ne kadar verimli kullandığı ile ilgili oranlar. - **Likidite**: Mevcut varlıkların ve mevcut borçların bileşenlerini değerlendirerek, bir şirketin/bankanın kısa vadeli borçlarını ödeme yeteneğini ifade eden oranlar. - **Kârlılık**: Bir bankanın/şirketin kâr marjları ve satışları/gelirleri, sermaye ve adi özkaynaklar arasındaki ilişkiyi ifade eden oranlar. - **Borç ve kaldıraç**: Bankanın/şirketin risk ve getiri özellikleri, gelirlerin oynaklığı ve borç para kullanımının kapsamı ile ölçülen değerler. - **Ödeme gücü**: Borcun özkaynağa oranı ve nakit akışının giderlerin karşılamasına etkisinin neden olabileceği finansal riskleri gösteren oranlar. - **Kazançlar/gelirler, hisse fiyatları ve büyüme**: Bir bankanın/şirketin kazançları, hisse fiyatı ve kârların ilişkileri ile belirlenen büyüme oranı vb. rasyolar. - **Diğer oranlar**: Bankacılık sektörü denetçileri, sigorta sektörü düzenleyecileri ve menkul kıymet piyasası kurumları vb. düzenleyeciler tarafından istenen oranlara ek olarak bireysel analistlerin tercihlerini temsil eden oranlar burada yer alır. ## Faydaları/Dikkat Edilmesi Gerekenler - **Finansal kurumun hedefleri**: Hesaplanan oranlar, hedeflerin gerçekleşip gerçekleşmediğini belirlemek için banka/şirket hedefleriyle karşılaştırılabilir. - **Bankacılık sektörü normları (kesit analizi)**: Bir banka, finansal oranlarını sektör normları veya bir sektördeki şirketlerin bir alt kümesiyle ilişkilendirerek sektördeki diğerleriyle karşılaştırılabilir. Sektör normları analiz edilirken dikkatli olunmalıdır, çünkü (a) birçok oran sektöre özgüdür, ancak tüm oranlar tüm sektörler için önemli değildir; (b) şirketlerin birden fazla iş kolu olabilir, bu da genel finansal oranları bozabilir ve iş kollarına göre sektöre özgü oranları incelemeyi daha fazla tercih edilir hale getirir; (c) muhasebe yöntemlerindeki farklılıklar finansal oranları bozabilir; ve (d) kurumsal stratejilerdeki farklılıklar belirli finansal oranları etkileyebilir. - **Ekonomik koşullar**: Finansal oranlar, ekonomi güçlü olduğunda iyileşme, resesyon dönemlerinde ise zayıflama eğilimindedir. Bu nedenle, finansal oranlar, ekonominin içinde bulunduğu iş döngüsü/konjonktür ışığında incelenmelidir. ## Hatırlatma: Risk Nasıl Ölçülür? Riski ölçmek için farklı yaklaşımlardan yararlanabiliriz. Varyans kuşkusuz ki ilk akla gelen matematiksel araçlardan biri olacaktır. Matematiksel olarak bakacak olursak;[^3] #### Varyans $ \sigma_i^2 = \sum_{d=1}^{D} P_d \cdot [R_{i,d} - E(R_i)]^2 $ $\sigma_i^2$ = i varlığının getiri oranının varyansı $d$ = durum $D$ = gerçekleşebileceği öngörülen durum sayısı $P_d$ = d durumunun gerçekleşme olasılığı $R_{i,d}$ = d durumu gerçekleştiğinde i varlığının getiri oranı $E(R_i)$ = i varlığının beklenen getiri oranı #### Volatilite Bir varlığın bileşik getiri oranını hesaplamak için aşağıdaki formülden yararlanabiliriz: $ R_{i,T} = \ln P_{i,T} - \ln P_{i,0} $ ya da $ R_{i,T} = \ln \left(\frac{P_{i,T}}{P_{i,0}}\right) $ Burada: $R_{i,T}$ = i varlığının T dönemlik getiri oranı $P_{i,T}$ = i varlığının dönem sonundaki fiyatı $P_{i,0}$ = i varlığının dönem başındaki fiyatı Logaritmik getiriler, farklı dönemlerin getirilerini toplamaya olanak sağlar. Günlük getirileri toplayarak haftalık getiriyi bulabiliriz. $ \text{Oynaklık} = \sigma_i\sqrt{T} $ $ \text{Oynaklık}_{\text{yıllık}} = \sigma_{i,\text{günlük}}\sqrt{252} $ $ \text{Oynaklık}_{\text{yıllık}} = \sigma_{i,\text{yıllık}}\sqrt{1} $ Burada $\sigma_i$, i varlığının belirli bir dönem içerisindeki günlük getiri oranlarının standart sapması ve T ise gün sayısını ifade eder. > [!error] Volatilite > **Volatilite**, bir finansal varlığın veya ekonomik göstergenin belirli bir zaman dilimi içerisinde fiyatındaki veya değerindeki dalgalanmaların şiddetini ve sıklığını ölçen istatistiksel bir göstergedir. Teknik olarak, genellikle standart sapma ile ölçülen volatilite, bir varlığın getirilerinin ortalama değerinden ne kadar uzaklaştığını gösterir. > > Yüksek volatilite, varlığın değerinde büyük ve sık değişimler olduğunu, dolayısıyla daha riskli bir yatırım aracı olduğunu gösterirken; düşük volatilite, değer değişimlerinin daha küçük ve istikrarlı olduğunu, yani görece daha az riskli bir yatırım aracı olduğunu ifade eder. Bu bağlamda volatilite, risk yönetiminde ve yatırım kararlarında kritik bir risk ölçüm parametresi olarak kullanılır. Örneğin, **VIX (Chicago Board Options Exchange Volatility Index)**, S&P 500 endeksinin gelecek 30 günlük dönemdeki beklenen oynaklığını ölçen ve "korku endeksi" olarak da bilinen önemli bir göstergedir. Endeks, S&P 500 opsiyonlarının fiyatlarından hesaplanır ve piyasadaki risk algısını yansıtır. ![[TemellerVIX.png]] ![[Sp500GetiriTemeller.png]] # Diğer Anahtar Noktalar Risk yönetimiyle ilgili bazı önemli noktalar:[^2] 1. Finansal yönetimin amacı, bir bankanın değerini maksimize etmektir. Bunu sadece bankanın kendisi için değil, tüm finansal sistemin sağlığı açısından da düşünebiliriz. 2. Risk yönetiminin temel bileşenleri, risk profilinin tanımlanması, ölçülmesi ve izlenmesidir. Bu bir döngüsel yaklaşım gerektirmektedir. 3. Bankaların analizi, ülkenin mevcut finansal sisteminin bağlamında yapılmalıdır. 4. Finans sektörünün gelişimi, kurumların sağlam yasal, düzenleyici ve finansal altyapıya sahip, istikrarlı ve uygulanabilir bir makropolitika ortamında faaliyet göstermesini sağlayacak adımları şart kılar. 5. Risk temelli finansal analiz, şeffaf bir çerçeve gerektirir. 6. Analitik teknikler, bankanın içindeki risk alanları ve farklı bankalar arasındaki ilişkiyi anlamayı kolaylaştırır. 7. Trend analizi, bir bankanın finansal göstergelerinin farklı zaman dilimleri içindeki dalgalanması ve hareketliliği hakkında bilgi sağlar. 8. Bilanço, gelir tablosu ve çeşitli hesap gruplarının bileşimleri, zaman dilimleri arasında ve belirli bir noktada farklı bankaların karşılaştırılmasını mümkün kılar. 9. Oranlar genellikle birbirleriyle ilişkili olup birlikte analiz edildiklerinde yararlı risk bilgileri sunar. Oranların ve trendlerin hesaplanması, yalnızca geçmişte neler olduğunu ortaya koyar, geleceğe dair tahmin yürütürken diğer bilgiler de göz önüne alınmalıdır. # Tartışma Soruları 1. Bankacılık sektöründe hangi risk türünün daha kritik olduğunu düşünüyorsunuz? Neden? 2. 2008 krizini dikkate aldığımızda risk yönetimi stratejileri değerlendirildiğinde hangi eksiklikler gözlemlenebilir? 3. Günümüzde dijitalleşmenin bankacılık risk yönetimine etkileri nelerdir? [^1]: Altıntaş, M. A. (2018). Bankacılıkta Risk ve Sermaye Yönetimi. [^2]: Van Greuning, H., & Bratanovic, S. B. (2020). _Analyzing banking risk: a framework for assessing corporate governance and risk management_. World Bank Publications. [^3]: Altay, E. (2015). _Bankacılıkta risk: piyasa riski kredi riski ve operasyonel riskin ölçümü ve yönetimi_. Derin Yayınları.