Çarpan kavramıyla sorudğumuz soru: **Herhangi bir yeni harcama/enjeksiyon gelirde ne kadarlık artış yaratıyor?** Bu soruyu cevaplarken birçok değişkeni sabit ya da analiz dışında kabul ediyoruz, bu sayede analiz kolaylaşırken MPC, MPS, MPI gibi eğilimlerin etkilerini görüyoruz. Çarpan genelde kısa vadeli etkilerle ilgili oldupundan kısa dönemde yatırım, faiz oranları ve fiyatların nispeten sabit kaldığını varsaymak kabul edilebilir bir yaklaşımdır, çünkü bunlar tüketime göre daha yavaş tepki verme eğilimindedir. # Basit Çarpan $\begin{align*} Y &= C + I \\ Y &= C_0 + cY + I \\ Y - cY &= C_0 + I \\ Y(1-c) &= C_0 + I \\ Y &= \frac{1}{1-c} (C_0 + I) \end{align*}$ Basit çarpan söz konusu olduğunda hesaplama adına devleti ve dış dünyayı analize dahil etmiyoruz, yatırım ise otonom olarak belirleniyor (gelirden bağımsız). MPC (marjinal tüketim eğilimi) ise c. İlk denkleme baktığımızda toplam harcamaların gelire eşit olduğu durumu ifade ediyor. Tüketim harcamalarını $c_0 + cY$ olarak ifade ederken yatırımı I (aynı zamanda $I_0a eşit) olarak ifade edebiliriz. cY'yi karşıya alıp Y parantenize aldığımızda dördüncü denkleme ulaşırken Y'yi yalnız bırakmak için ($1/(1-c)$) değerini karşıya alıyoruz. $Y = \frac{1}{1-c} (C_0 + I_0)$ olarak da ifade edebileceğimiz durumda yatırımlardaki bir artış geliri (yani Y'yi), $1/(1-c)$ kat etkiliyor. Örneğin marjinal tüketimi eğilimi 0.1 olduğunda bu değer 9 olurken marjinal tüketimi eğilimi 0.6 olduğunda bu değer 2.5 oluyor. Hatırlayalım ki MPC ile MPS toplamı 1'e eşitti. Yani 1-c aslında MPS'ye, çarpan katsayısı da $1/MPSye eşit. Eğer ekonomide tasarruflar gelire ne kadar tepki veriyorsa, çarpan etkisi o kadar azalıyor. MPS artarsa, insanlar ek gelirlerinin daha büyük bir kısmını tasarruf ederler, bu da daha az tükettikleri anlamına gelir. Tüketimdeki bu azalma, ekonomide daha az para dolaştığı için daha küçük bir çarpan etkisine yol açar. Tersine, MPS azaldığında, insanlar ek gelirlerinin daha küçük bir kısmını tasarruf eder ve daha fazla tüketir. Tüketimdeki bu artış, ekonomide daha fazla para harcandığı ve yeniden harcandığı için daha büyük bir çarpan etkisine yol açar. Politika yapıcılar MPS ve çarpan hakkındaki verileri mali politikalar tasarlamak için kullanabilirler. Durgunluk sırasında, vergileri düşürerek veya devlet harcamalarını artırarak tüketimi canlandırmayı hedefleyebilirler, bu da MPS'yi azaltacak ve çarpan etkisini artıracaktır. # Süper Çarpan Üstteki durumdan farklı olarak yatırımlar sadece otonom değil, gelire bağlı da olsun. $\begin{align*} Y &= C + I \\ Y &= C_0 + cY + I_0 + bY \\ Y &= C_0 + I_0 + cY + bY \\ Y - (cY + bY) &= C_0 + I_0 \\ Y(1 - c - b) &= C_0 + I_0 \\ Y &= \frac{1}{1 - c - b} (C_0 + I_0) \end{align*}$ Önceki durumdan farklı olarak burada $I=I_0+bYyi ekledik, b marjinal yatırım eğilimi ya da yatırımların gelire duyarlılığı olarak ifade edilebilir. Benzer şekilde Y'ye bağlı olan değişkenleri sola alıp nihayetinde Y'yi yalnız bırakıyorum. Bu durumda çarpanımız $1/(1-c-b)$ değerini alıyor. Bu durumda çarpan sadece MPC'den değil, MPI'dan da etkileniyor. MPC arttığında çarpan nasıl büyüyorsa, marjinal yatırım eğilimi (MPI) büyüdükçe çarpan daha da büyüyor. Süper çarpan veya yatırım çarpanı, temel çarpana benzer ancak uyarılmış yatırımın etkisini de içerir. Gelirin yatırım üzerindeki geri besleme etkisini dikkate alarak, yatırımdaki ilk değişiklikten kaynaklanan gelirdeki toplam değişikliği ölçer.