# Ekonometri Nedir? Ekonometri, ekonomik olguları analiz ve hipotezleri test etmek için iktisat, matematik ve istatistiksel yöntemleri birleştiren bir çalışma alanıdır. “Ekonometri” terimi 1930'larda Ragnar Frisch tarafından ortaya atılmıştır ve kelimenin tam anlamıyla ‘ekonomik ölçüm’ anlamına gelmektedir. Özünde ekonometri, ekonomik verilere istatistiksel yöntemler uygulayarak ekonomik ilişkilere ampirik bir içerik kazandırmayı amaçlar. Ekonometrinin kapsamı çok geniştir ve sürekli genişlemektedir. Ekonomik ilişkileri tahmin etmek, ekonomik teorileri test etmek, devlet ve iş politikalarını değerlendirmek ve uygulamak için istatistiksel yöntemlerin geliştirilmesi ve uygulanmasını kapsar. Ekonometri, mikroekonomi, makroekonomi, finans ve çalışma ekonomisi de dahil olmak üzere ekonominin çeşitli alanlarında önemli bir rol oynar ve ekonomik eğilimleri tahmin etmek, politika değişikliklerinin etkisini analiz etmek ve karmaşık ekonomik sistemleri anlamak için araçlar sağlar. Veri kullanılabilirliği ve hesaplama gücü arttıkça, bu alan makine öğrenimi ve büyük veri analitiği gibi gelişmiş teknikleri içerecek şekilde büyümüş ve gerçek dünyadaki ekonomik sorunların çözümünde uygulanabilirliğini daha da genişletmiştir. **Uygulama Örnekleri** - Tüketim malları için talep fonksiyonlarının tahmin edilmesi - Eğitimin gelir üzerindeki etkilerinin analiz edilmesi - GSYİH büyümesi ve enflasyon oranlarının tahmin edilmesi - Politika müdahalelerinin etkisinin değerlendirilmesi # İktisat, Matematik ve İstatistik Arasındaki Ayrım (ve Uyum) İktisat teorisi, matematik ve istatistik, ekonometrinin temelini oluşturan üç farklı ancak birbiriyle bağlantılı sütundur. Bunların rollerini ve nasıl etkileşimde bulunduklarını anlamak, ekonometrik analizin özünü kavramak için çok önemlidir. ## İktisat Teorisi İktisat teorisi, ekonometrik analize rehberlik eden kavramsal çerçeveyi ve hipotezleri sağlar. Ekonomik olguları açıklayan ve belirli varsayımlara dayanarak sonuçları tahmin eden modellerin geliştirilmesini içerir. Bu teoriler genellikle değişkenler arasındaki ilişkileri tanımlar, örneğin faiz oranlarındaki değişikliklerin yatırım seviyelerini nasıl etkileyebileceği veya arz ve talebin fiyatları belirlemek için nasıl etkileşime girdiği gibi durumları incelerken kullanılabilir. **Ekonometride iktisat teorisi;** - Ekonometrik modellerin belirlenmesi için temel sağlar, - İlgili değişkenlerin ve bunların beklenen ilişkilerinin belirlenmesine yardımcı olur, - Ampirik sonuçların yorumlanmasına rehberlik eder. ## Matematik Matematik, ekonomik teorileri kesin, ölçülebilir terimlerle ifade etmek için bir dil ve araç görevi görür. Ekonomik modellerin geliştirilmesi ve manipüle edilmesi için gereken resmi yapıyı sağlar. Ekonometride, kalkülüs, lineer cebir ve optimizasyon teorisi de dahil olmak üzere matematiğin çeşitli dallarından yararlanılır. **Ekonometride matematik;** - Ekonomik ilişkilerin kanıtlanmasını sağlar, - Tahmin edicilerin ve özelliklerinin türetilmesini sağlar, - Karmaşık ekonomik modellerin geliştirilmesini kolaylaştırır. ## İstatistik İstatistik, ekonomik verileri analiz etmek, iktisadi teoriden türetilen hipotezleri test etmek ve ekonomik ilişkiler hakkında çıkarımlar yapmak için yöntem ve teknikleri sağlar. Veri toplama, tanımlama, analiz ve yorumlama ile ilgilenir. **Ekonometride istatistik;** - Ekonomik modellerdeki parametreleri tahmin etmek için araçlar sunar, - Sonuçların güvenilirliğini ve anlamlılığını değerlendirmek için yöntemler sağlar, - Geçmiş verilere dayalı tahmin ve öngörü sağlar. **Ekonometri bu üç disiplini bütünleştirir.** 1. İktisat teorisi hipotezleri ve model özelliklerini sağlar. 2. Matematik, bu teorileri resmi olarak ifade etmek ve tahmin tekniklerini türetmek için araçlar sunar. 3. İstatistik, gerçek dünya verilerini kullanarak bu teorileri test etmek ve çıkarımlar yapmak için yöntemler sağlar. _Örneğin, eğitim ve kazançlar arasındaki ilişkiyi incelerken:_ - İktsadi teori, daha fazla eğitimin daha yüksek kazanca yol açtığını öne sürebilir. - Matematik bunu bir denklem olarak formüle etmeye yardımcı olur: $Kazanç = f(Eğitim, Diğer Faktörler)$ - İstatistik, verileri kullanarak bu ilişkiyi tahmin etmek ve gözlemlenen ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı olup olmadığını test etmek için yöntemler sunar. *Aralarındaki ayrımın ve uyumun anlaşılması aşağıdaki nedenlerden dolayı önem taşır:* 1. Hem teorik olarak sağlam hem de ampirik olarak test edilebilir ekonometrik modellerin uygun şekilde belirlenmesine yardımcı olurlar. 2. Ekonometrik çalışmaların eleştirel bir şekilde değerlendirilmesine, teorik temellerinin, matematiksel altyapılarının ve istatistiksel geçerliliklerinin anlaşılmasına olanak sağlarlar. 3. Ekonometrisyenlerin teorik tahminler ile ampirik gözlemler arasındaki boşlukları doldurmasını ve veri analizine dayalı ekonomik teorileri iyileştirmesini sağlarlar. # Veri Türleri: Kesit, Zaman Serisi ve Panel Veriler Ekonometrik analizde kullanılan farklı veri türlerinin anlaşılması, uygun model belirleme, tahmin ve yorumlama için çok önemlidir. Ekonometride üç ana veri yapısı türü kesit, zaman serisi ve panel verileridir. Her türün kendine has özellikleri, avantajları ve zorlukları vardır. ## Kesit Veri Kesit veri, zaman içinde tek bir noktada veya zamansal etkilerin ihmal edilebilir olduğu kısa bir zaman diliminde farklı birimlere (bireyler, firmalar, ülkeler vb.) ilişkin gözlemlerden oluşur. **Özellikleri:** - Birimler arasındaki değişimi yakalar ancak zaman içindeki değişimi yakalayamaz. - Gözlemlerin bağımsız ve özdeş olarak dağıldığını varsayar. - Genellikle denekler arasındaki farklılıkları incelemek için kullanılır. **Yaygın Ekonometrik Teknikler:** - Sıradan _En Küçük Kareler (OLS)_ regresyonu - İkili sonuçlar için Logit/Probit modelleri - Araç Değişkenler (IV) tahmini | Avantajları | Dezavantajları | | :---------------------------------------------------------------------------------: | :---------------------------------------------------------------------------------------------------: | | Belirli bir zamanda bir değişkenin anlık görüntüsünü sağlar.<br> | Zaman içindeki dinamik ilişkileri veya eğilimleri yakalayamaz. | | Çeşitli konulardaki değişkenler arasındaki ilişkileri incelemek için kullanışlıdır. | Zamanla değişen önemli faktörler dikkate alınmazsa ihmal edilen değişken yanlılığına maruz kalabilir. | | Zaman serisi veya panel verilerine göre toplanması genellikle daha kolaydır. | | **Örnekler:** - Belirli bir yıl için hanehalkı gelir ve harcamalarına ilişkin anket verileri - Belirli bir mali yıl için şirket mali verileri - Belirli bir dönemdeki farklı okullardan öğrenci test puanları ## Zaman Serisi Verileri Zaman serisi verileri, tipik olarak düzenli aralıklarla, birden fazla zaman periyodu boyunca tek bir birime (örneğin, bir ülkenin GSYİH'sı) ilişkin gözlemlerden oluşur. **Özellikleri:** - Tek bir varlık için zaman içindeki değişiklikleri ve eğilimleri yakalar. - Gözlemler genellikle zaman içinde ilişkilidir (otokorelasyon). - Mevsimsellik, trendler veya döngüsel modeller sergileyebilir. **Yaygın Ekonometrik Teknikler:** - Otoregresif (AR) ve Hareketli Ortalama (MA) modelleri - ARIMA (Otoregresif Bütünleşik Hareketli Ortalama) modelleri - Vektör Otoregresyon (VAR) - Eşbütünleşme analizi | Avantajları | Dezavantajları | | :-------------------------------------------------------------------------------: | :----------------------------------------------------------------------------------------------: | | Dinamik ilişkilerin ve zamansal etkilerin incelenmesine olanak sağlar. | Zaman içinde yapısal değişikliklerden etkilenebilir. | | Geçmiş modellere dayanarak gelecekteki değerleri tahmin etmek için kullanışlıdır. | Genellikle otokorelasyon ve durağan olmama durumlarını ele almak için özel teknikler gerektirir. | **Örnekler:** - Birkaç yıl boyunca bir ülke için aylık işsizlik oranları - Bir şirketin günlük hisse senedi fiyatları - Bir ekonomi için üç aylık GSYİH rakamları ## Panel Veri (Boylamsal Veri) Panel veri, zaman içinde birden fazla değişkeni takip ederek hem kesit hem de zaman serisi boyutlarını birleştirir. **Özellikleri:** - Hem değişkenler arası farklılıklar hem de değişken içi dinamikler hakkında bilgi sağlar. - Dengeli (tüm değişkenler için aynı zaman dilimleri) veya dengesiz olabilir. - Hem gözlemlenebilir hem de gözlemlenemeyen değişkenlere özgü etkilerin kontrol edilmesini sağlar. **Örnekler:** - Birkaç yıl boyunca birden fazla şirket için yıllık finansal veriler - Farklı ülkeler için üç aylık ekonomik göstergeler - Birden fazla mağazada çeşitli ürünler için aylık satış verileri | Avantajları | Dezavantajları | | ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ | -------------------------------------------------------------------------------- | | Örneklem büyüklüğünü ve serbestlik derecesini artırarak tahmin etkinliğini iyileştirir. | Verilerin iki boyutlu yapısı nedeniyle analiz edilmesi daha karmaşıktır. | | Değişkene özgü dinamiklerin ve daha karmaşık modellerin incelenmesine olanak sağlar. | Uzun panellerde yıpranma (birimlerin zaman içinde ayrılması) sorunu yaşanabilir. | | Zamanla değişmeyen gözlemlenemeyen heterojenliği kontrol ederek ihmal edilen değişken yanlılığını azaltmaya yardımcı olabilir. | | **Yaygın Ekonometrik Teknikler:** - Sabit Etkiler ve Rassal Etkiler modelleri - Dinamik panel veri modelleri - Farklar içinde fark tahmini _Veri türlerini anlamak aşağıdaki noktalarda bize katkı sağlar:_ 1. Uygun ekonometrik tekniklerin seçimi için veri tipi ve yapılacak analiz rehberlik görevi görür. 2. Hangi modelin kullanılması hedefleniyorsa, veri toplama stratejileri hakkında bilgi verir. 3. Seçilen yaklaşımlar sonuçların yorumlanmasına ve sınırlılıklarının anlaşılmasına yardımcı olur.